Esad'ın devrilmesi beklentileri yükseltti: Suriyeliler geri dönecek mi?
ANKARA, İSTANBUL, HATAY — “Çok yaşa canım ülkem, yaşasın İdlib, yaşasın Halep.”
Hüseyin El Bağdadi bir yandan slogan atarken diğer yandan İstanbul Fatih'te kutlama yapan Suriyelilere bal dağıtıyor.
Bal üreticisi olan El Bağdadi, eski Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad'ın devrilmesinin hayatının en güzel günlerinden biri olduğunu ve ülkesinde 50 yılı aşkın süredir devam eden otoriter, tek aile yönetiminin sona erdiğini söylüyor.
“Beş yıldır Türkiye'deyim. Şimdi Şam'a geri dönüyorum” diyen El Bağdadi, şarkılar ve sloganlar nedeniyle yorulan yüzünden boncuk boncuk ter akarken sözlerine devam ediyor:
“Hemen dönmek istiyorum. Çocuklarım bir ya da iki ay sonra gelecekler.”
El Bağdadi Şam'daki evinin sadece yarısının ayakta kaldığını belirtiyor.
Mülteci düşmanlığının hızla yükseldiği Türkiye’de Suriyeliler, sıklıkla siyasi kampanyaların hedefi haline geliyor. 13 yıl süren iç savaşın ardından Suriye’de yaşanan rejim değişikliği, Türkiye’ye sığınan mültecilerin geri dönüşü konusundaki tartışmaları da yeniden alevlendirdi.
Beşar Esad’ın devrilmesi, halkta Suriyelilerin hızla geri döneceği konusunda bir beklenti yaratmış olsa da göç uzmanları, geri dönüş sürecinin yıllar alacağını ve birçok Suriyelinin Türkiye'de eğitim gördükten, çalıştıktan ve hayatlarını burada kurduktan sonra burada kalmayı tercih edeceğini öngörüyor.
Turkey recap'in görüştüğü Suriyelilerin çoğunluğu ülkelerine dönmek istediklerini ifade ediyor ancak bu kişilerin büyük bir kısmı olayların nasıl gelişeceğini görmek için birkaç ay beklemek istediklerini de ekliyor. Çoğunluğunu Suriyeli gençlerin ve öğrencilerin oluşturduğu azınlık bir grup ise dönüş konusunda karar vermeden önce eğitimlerini Türkiye’de tamamlayacaklarını söylüyor.
Heinrich Böll Stiftung Derneği Türkiye Dış Politika ve Göç Programı Koordinatörü Omar Kadkoy, Suriye'den gelen haberlere verilen ani tepkilerin hemen geri dönüşe evrilmeyeceğini belirtiyor.
Turkey recap'e verdiği demeçte, “Heyecan beklenti yaratıyor, ancak tarih farklı bir hikaye anlatıyor” diyen Kadkoy “Sığınmacıların ve mültecilerin geri dönüşü doğrusal değildir” ifadesini kullanıyor. Kadkoy “Geri dönenlerin sayısı çatışmanın sona ermesinden 1 ila 3 yıl sonra artıyor ve ardından dönüş hızı düşüyor” değerlendirmesinde bulunuyor.
Hayaller ve gerçekler
Suriye’de 2011 yılında iç karışıklıkların başlamasının ardından Türkiye, Suriyeli mültecilere yönelik “açık kapı” politikası benimsedi. Dini bir referansla “ensar-muhacir” söylemiyle tanımlanan bu politika yıllar içinde “insani bir sorumluluk” olarak çerçevelendi. Bu süreçte hükümet de vatandaşlara Suriyelilere karşı misafirperver olmayı salık verdi. Suriyelilerin kalış süresi uzadıkça, ülke içindeki hoşnutsuzluk ve mülteci karşıtlığı da artmaya başladı. 2019 yılından sonra geri dönüş politikalarına ağırlık verildi.
UNHCR'ın raporuna göre, Eylül 2024 itibariyle Türkiye'de 3,1 milyon Suriyeli geçici koruma statüsünde bulunuyor. Göç İdaresi Başkanlığı, bu sayının 5 Aralık'ta 2,9 milyona düştüğünü, ancak bazı Suriyelilerin belgesiz olarak Türkiye'de kalmaya devam ettiğini bildiriyor. Bu rakamlar, 2020’de 3,6 milyon olan Suriyeli nüfusunun bir bölümünün gönüllü ya da gönülsüz olarak ülkelerine dönmesiyle birlikte azaldığını ortaya koyuyor. Son dönemde yayımlanan araştırmalar, Suriyelilerin bir kısmının kamu görevlileri tarafından zorla sınır dışı edildiği belgeledi. Göç İdaresi Başkanlığı bu haber için iletilen görüşme taleplerine yanıt vermedi.
Esad'ın devrilmesinin ardından Türkiye yetkilileri, uzun süredir devam eden hoşnutsuzluğu yatıştırmak ve kamuoyunu teskin etmek için harekete geçti. Dışişleri Bakanı Hakan Fidan Pazartesi günü yaptığı konuşmada Ankara'nın hızlı bir geri dönüş beklediğini açıkladı. “Cumhurbaşkanımız ne istediği konusunda son derece net, Suriyeli mültecilerin ülkelerine dönmesi bizim için önemli” ifadelerini kullanan Fidan, bu konuda çalışmaya başladıklarını açıkladı.
Aynı günün ilerleyen saatlerinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan “Suriyeli mültecilerin ülkelerine güvenli bir şekilde dönüş yapabilmesi için Yayladağı Sınır Kapısı’nın yeniden açılacağını” duyurdu. Erdoğan mülteci karşıtı söylemleri nedeniyle muhalefeti de eleştirdi:
“Suriye’de zalim Esad rejimiyle birlikte ülkemizde mülteci düşmanlığını körükleyen zihniyet kaybetmiştir.”
“Suriye istikrara kavuştukça gönüllü, güvenli ve onurlu geri dönüşlerin de artacağını” öne süren Erdoğan, “Muhacirlerin gönüllü geri dönüş sürecini de yine tarihimize, kültürümüze ve 13 yıllık müstesna ev sahipliğimize yaraşır şekilde yöneteceğiz” ifadelerini kullandı.
Suriye’de rejim değişikliğinin hemen ardından yayımlanan haberlerde yüzlerce Suriyelinin ülkelerine dönmek için Hatay ve Kilis'teki sınır kapılarında sıraya girdiği görülüyordu.
İltica ve Göç Araştırmaları Merkezi (İGAM) Akademi Başkanı Murat Erdoğan, yaptıkları araştırmalara göre, Türkiye'deki Suriyeli mültecilerin yaklaşık yüzde 70'inin İdlib ve Halep’ten geldiğini söylüyor.
İki şehrin de Türkiye'nin güney sınırına yakın olması nedeniyle hem Türkiye hem de Suriye vatandaşları arasında geri dönüş beklentisinin yüksek olduğunu belirten Erdoğan, Suriye’de ekonomik istikrar ve güvenlik gibi kitlesel dönüşler için gerekli şartların sağlanmadığını vurgulayarak beklentilerin hemen gerçekleşmeyeceğini ifade ediyor.
Türkiye'deki Suriyelilerin yüzde 10-15'inin önümüzdeki yıllarda ülkelerine döneceğini tahmin eden Erdoğan, hükümetin iki toplum arasında gerilim yaşanmasını önlemek için Suriye’deki zorlu koşulları söylemlerine yansıtması gerektiğini belirtiyor.
Geri dönüş oranlarına atıfta bulunan Erdoğan, “Türk halkının beklentisi inanılmaz derecede yüksek” diyerek ekliyor:
“Hayal kırıklıkları Türk halkı ile Suriyeliler arasında yeni gerilimler yaratacaktır... Biraz gerçekçi olmak zorundayız.”
Sokaklarda kutlamalar
Esad’ın devrildiği haberi, 2021 ve 2016’da Suriyelilere yönelik saldırılarla gündeme gelen Ankara’nın Altındağ ilçesindeki Önder Mahallesi’nde de geniş çaplı kutlamalara neden oldu.
Mahalle çapındaki kutlamalar, mültecilere yönelik düşmanlığın geçmişte doğrudan saldırıya dönüştüğü bölgede Suriyelilerin öncülük ettiği ilk büyük çaplı etkinlikti.
Turkey recap, Pazar günü gerçekleşen kutlamalar sırasında Türkiye vatandaşı bir mağaza sahibine dükkanının önündeki manzara hakkında ne düşündüğünü sordu.
“Şimdi geri mi dönüyorlar?” diye karşılık verdi mağaza sahibi.
Mağazada soruya kulak misafiri olan yaşlı bir adam boğazına tuttuğu elektrolarenks cihazıyla kendi yanıtını verdi:
“Hepsini geri göndereceğiz.”
Anlık bir duraksamadan sonra Suriye’nin kuzeydoğusunu kontrol eden Suriye Demokratik Güçleri’ne (SGD) atıfta bulunarak ekledi:
“Hepsini geri göndereceğiz. Sonra, PKK'yı Suriye'den sileceğiz..”
Bir başka Türkiyeli, Suriyeliler gittikten sonra kira fiyatlarının düşeceğini umduğunu ifade etti.
Sokakta coşkulu olmasa da neşeli hava devam ediyordu. Gülümseyen, kutlama yapan Suriyeliler Turkey recap’e bir an önce Suriye'ye dönmek istediklerini söylüyordu.
30 yaşındaki Halepli Mona el-Said, “İki ay içinde Halep'e gideceğim” diyerek ekledi:
“Güvenli olacak ve ailemi de getireceğim.”
Üç çocuklu bekar bir anne olan El-Said, Türkiye'ye 2012 yılında geldiğini ve son yıllarda çoğunlukla Kanada'daki annesinden gelen havalelere bağımlı olduğunu anlatıyor. Halep'te bir evi olmadığını ancak yine de Türkiye’den ayrılmayı tercih ettiğini söylüyor.
“Buraya geldiğimde 18 yaşındaydım ve her şey çok zordu” şeklinde konuşan El-Said Türkçe öğrendiğini, çalışmaya çalıştığını ancak yine de ayrımcılıkla karşılaştığını vurguluyor. El-Said “Bizi burada istemediklerini söylüyorlar. Bizi burada sevmiyorlar. Şimdi geri dönüyoruz” diye ekliyor.
Aslen Halepli bir tamirci olan 18 yaşındaki Mohammed, yüksek kira fiyatlarının geri dönmeyi istemesinin en önemli nedeni olduğunu söylüyor. Anne-babası ve kardeşleriyle birlikte 8 kişilik ailenin tamamının döneceğini çünkü Türkiye'de gelirlerinin çoğunu kiraya harcamak zorunda kaldıklarını ifade ediyor.
“Beş ay içinde ya da koşullar istikrara kavuşur kavuşmaz ülkeden ayrılmayı planladıklarını” belirten Mohammed, güvenlik endişeleri ile ilgili soruları geçiştiriyor.
“Rusya bitti. İran bitti. Düşmanlarımız da bitti” yorumunda bulunan Mohammed, “[Güvenlik konusunda] endişelenmiyorum. Halkımla birlikte yaşayacağım ve birbirimizi koruyacağız” sözleriyle beklentisini aktarıyor.
“Vatanımız toprağımız gibidir” ifadelerini kullanan Mohammed “Geri dönmek zorundayız” diyor.
Önder Mahallesi’nin bir başka Suriyeli sakini olan 26 yaşındaki Majid, anne ve babasının Suriye'de öldüğünü ve 2015'ten beri Türkiye'deki akrabalarının yanında yaşadığını anlatarak başlıyor konuşmaya.
Şu anda Ankara'da çok sayıda Suriyelinin çalıştığı Siteler bölgesinde mobilya üreten Majid, Halep'e geri dönüp bir bakkal dükkânı açmayı hayal ediyor.
“Türkiye'deki zamanım sona erdi” diyen Majid. “Savaşın bitmesini beklerken bizi davet etmeleri ve burada kalmamıza izin vermeleri iyi oldu” ifadelerini kullanıyor.
“Türkiye'ye Esad yüzünden geldim” diyor Majid:
“Esad gitti, bu yüzden şimdi geri dönüyorum.”
Sınır geçişleri devam ediyor
Uzmanlar Türkiye'nin mevcut dinamiklerin ve devam eden çatışmaların sivillerin Suriye'ye geri dönüşünü nasıl etkileyeceğini söylemek için henüz çok erken olduğunu belirtiyor. Güvenlik koşulları ve ekonomik şartlar iyileştikçe geri dönüş olasılıkları artacağı öngörülüyor ancak her iki sorunun da çözülmesi ciddi yatırım ve zaman gerektiriyor.
Geri dönüş, mevcut uygulamalarda değişikliğe gidilmesini de gerektirebilir. Şu anda gerçekleşen 'gönüllü geri dönüşler', sınırı geçen Suriyelilerin Türkiye'deki geçici oturma izinlerinin iptal edilmesiyle sonuçlanıyor ve bu da geri dönme kararının tek yönlü bir bilet olduğuna işaret ediyor.
Heinrich Böll Derneği’nden Kadkoy, “git ve gör” şeklinde geçici ziyaret izinlerinin verilmesinin Suriyelilerin geri dönüş konusunda daha bilinçli karar vermelerine yardımcı olabileceğini söylüyor.
Kadkoy, “Kalmak isteyen Suriyeliler için diğer yasal yolları açık tutan, kısa süreli ikamet gibi Türkiye'deki diğer yabancıların yararlandığına benzer, son kullanma tarihi olan geçici bir koruma politikasını düşünmenin zamanı geldi” diyor.
İGAM Akademi'den Murat Erdoğan, Suriye'nin kısa ve orta vadeli altyapı kapasitesine ilişkin endişelerini koruduğunu, Şam'da gıda sıkıntısı ve elektrik kesintilerine dikkat çeken raporlar okuduğunu söylüyor.
Koşullara rağmen, birçok Suriyeli için eve dönme arzusu hâlâ güçlü.
20 yaşındaki Mahmout El-Ali, Salı sabahı Suriye’ye geri dönmek için Hatay'daki Cilvegözü Sınır Kapısı’nda bekleyen birkaç yüz kişiden biri.
Türkiye'de öğrenci olduğunu ancak ülkeden “bıktığı” için ayrıldığını söylüyor.
Turkey recap'e konuşan El-Ali “Bir daha geri dönmek istemiyorum” diyor:
“Bundan sonra onlar bize gelecek.”
Turkey recap, Türkiye gündeminden haberler sunarken aynı zamanda Türkiye'de haber yayıncılığını ve gazetecileri desteklemek ve hep birlikte üretmek amaçlarıyla kurulmuş bağımsız bir haber kaynağıdır.
Editoryal ekibimiz tarafından kurulan ve kâr amacı gütmeyen bir dernek olan Kolektif Medya Derneği bünyesinde faaliyet gösteren Turkey recap Türkçe ve İngilizce dillerinde yayın yapar, derinlemesine analizler ve ülke gündemini özetleyen bültenler üretir.
Gonca Tokyol, Şef editör @goncatokyol
Diego Cupolo, Genel yayın yönetmeni @diegocupolo
Ingrid Woudwijk, Yönetici editör @deingrid
Damla Uğantaş, Türkçe editörü @damlaugantas
Emily Johnson, İngilizce editörü @emilyjohnson
Azra Ceylan, Ekonomi muhabiri @azraceylani
 | A guest post by
|