Kira sürgünü: İstanbul'da yoksullara yer yok
Enflasyonun üzerinde artan kiralar, dar gelirlileri İstanbul dışına itiyor
Tersane işçisi Emirhan Yılmaz üç yıl önce İstanbul Maltepe’deki bekar odalarında kalmaya başladığında aylık 500 lira kira ödüyormuş, maaşı ise 10.000 TL civarındaymış.
“Ama şimdi, üç dört bekar bile kalsak [odalar] kişi başı on bin lira tutuyor,” diyor. “Aldığımız para da mesaiye göre yirmi beş bin ile otuz bin arası değişiyor. Paranın neredeyse yarısı kiraya gidince dayanacak gücüm kalmadı.”
Sinop’tan İstanbul’a altı yıl önce para kazanmak için gelen 27 yaşındaki Yılmaz’a göre başlangıçta her şey iyiymiş ama sonlara doğru sadece evin kirası için çalışmaya başladığını fark etmiş:
“Edebiyat yapıyor gibi olacak ama… Gerçekten de koca İstanbul herkesi istedi de beni istemedi sanki. Ben de memlekete döndüm.”
Aslında Yılmaz, İstanbul’un istemediği tek kişi değil. Pandemi döneminde uzaktan çalışmanın da getirdiği rahatlık alanı büyük şehirlerden kaçışı artırırken, Şubat ayında yaşanan deprem sonrasında bazıları güvenlik sebebiyle bazıları da artan kira fiyatlarının getirdiği mecburiyetten şehri terk etti.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre her yıl yüz binlerce kişi İstanbul’a göç ederken yüz binlercesi de ülkenin mega kentinden ayrılıyor. Resmi veriler, 2018-2022 yılları arasında iki milyondan fazla vatandaşın İstanbul’dan başka şehirlere göç ettiğini ve her beş kişiden birinin sebebinin “daha iyi konut ve yaşam olanakları”na kavuşmak olduğunu gösteriyor.
Aksaray’da yaşayan ailesinin yanına geçen yıl geri dönen 35 yaşındaki elektrikçi Mert Kara, önceleri on beş bin lirayla rahatça geçindiğini ancak bu durumun değiştiğini belirtiyor ve ekliyor:
“Ayrılmadan önce on beş, yirmi bin lira para kazandığım halde yetmiyordu. Borcu borçla kapatıp zor günlerin geçeceğini düşündüm hep. Ama hani internette bir söz var ya: Zor günler bitti, artık sırada daha da zor günler var. İşte benimkisi de onun gibi, o zor günler hiç geçmek bilmedi.”
Kara bir noktada hem kirayı ödemede hem de karnını doyurmada problem yaşamaya başlayınca ailesinin Aksaray’a dönmesi çağrılarına kayıtsız kalamamış: “Sonunda onlara hak verdim. Zaten doğru düzgün işlerde de çalışmıyordum. Aksaray’a geldim, en azından kira ödemiyorum. Az da olsa para biriktiriyorum.”
Gayrimenkul değerleme platformu Endeksa verilerine göre Kasım ayı sonunda İstanbul’da ortalama kira 17.000 Türk lirasının üzerine çıktı. Turkey recap’e konuşan gayrimenkul yatırım uzmanı Yasemin İnam da kentteki kira bedellerinin asgari ücretin üzerinde olduğunu belirterek kiralık ev bulmanın çok zor olduğunu söylüyor.
Uzun süredir işsiz olan Meryem Güler 32 yaşında. İstanbul Halıcıoğlu’nda oturan ve evli olan Güler, kirayı bir süredir çevrelerinden aldıkları borçlarla ödemeye çalıştıklarını anlatıyor. “Borcu borçla kapatıyoruz” diyen Güler için kirayı ödemek birçok konuda fedakarlık yapmak anlamına geliyor:
“Kira için yaşamımdan kesmem gerekiyor; yiyeceğimden, içeceğimden, yürüyüşümden yahut kültürel herhangi bir etkinlikten… [Bunlardan] uzak kalmak psikolojik olarak beni çöküntüye uğratıyor. Bir de bunun üstüne her gün, yarın ne yapacağım, yemeği nasıl alacağım, üstüne nasıl ekleriz, oradan kesip nasıl buraya koyarız diye düşünüyorum. Dolayısıyla kira bizi iki defa vurmuş oluyor.”
Dezavantajlı gruplar ve evsizlerle çalışan aktivist Esra Ece Kutlu da Turkey recap’e yaptığı yorumda artan enflasyonla birlikte barınma konusunun İstanbul’daki birçok kişi için ciddi anlamda soruna dönüştüğünü söylüyor. Kutlu’ya göre bu sebepten de ailelerinin yanına dönen, ev arkadaşı alan ya da evsiz kalanların sayısı artıyor.
İstanbul Planlama Ajansı’nın (İPA) verileri, 2020 ile 2022 arasında dünya genelinde kiralar 1,6 kat artarken İstanbul’daki artışın 5,2 kat olduğunu gösteriyor. Ajansın Kasım 2023 raporunda da “orta ve düşük gelir grubu için konut satın alımının imkansızlaştığı, kiralık konutların düşük ve orta gelir grubu için ödenebilir olma niteliğini kaybettiği” değerlendirmesine yer veriliyor.
Turkey recap’a konuşan Küresel Eşitlik ve Kapsayıcılık Ağı Derneği Başkanı Ayşe Kaşıkırık, yurttaşların barınma ihtiyaçlarının sosyal devlet ilkesine göre karşılanması gerektiğini ancak “ne yazık ki” sistemin böyle işlemediğini söylüyor.
“İnsanlar için şu anda bir ev sahibi olabilmek veya uygun bir kirada yaşayabilmek, en temel mutluluk ve motivasyon kaynağı haline gelmiş vaziyette,” diyen Kaşıkırık, Haziran 2022’den beri yürürlükte olan yüzde 25 kira artışı uygulamasının da kiracılar ile ev sahiplerini karşı karşıya getirdiğini ifade ediyor.
Kaşıkırık’a göre kira artışı için tavan uygulamasına gidilse de bu durum sahada uygulanmıyor. “Denetim yapılmadığı için şu anda mahkemeler kira anlaşmazlıklarıyla dolu,” diyor Kaşıkırık. “Sokaklarda kiracı ev sahibi kavgaları oluyor. Daha da olacak…”
Türkiye’de kira artışı yıllık enflasyon ortalaması üzerinden hesaplanıyordu, ancak ülkedeki resmi enflasyonun yüzde 85’lerin üzerine çıkmasıyla birlikte 2022’de Meclis’ten geçirilen düzenlemeyle kira artışlarına yüzde 25 sınırı getirildi.
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in iş ve finans dünyası temsilcileri ile Aralık ayında basına kapalı olarak yaptığı toplantıda 1 Temmuz 2024’ten sonra uzatılmayacağını söylediği iddia edilen ve bir yıldan uzun süredir devam eden sınırlama, yeni ve eski kiracılar ödedikleri miktarlar arasında büyük uçurumlar yaratırken, tahliye davaları ile ev sahipleri ve kiracılar arasında yaşanan gerginliklerin sayısı arttı.
Anaokulu öğretmenliği okuyan ancak iş bulamadığı için tekstil işçiliği yapan Zeynep Habeş, dört kişilik ailesiyle birlikte Kilis’e taşınmış. “İstanbul’da yaşamak artık maddi açıdan fazlasıyla zorluyordu. Özellikle de asgari ücretle çalışınca,” diyor:
“Kiralar hızla yükseldi. Kira kontratımın dolmasına bir ay kala İstanbul’dan çıktık çünkü ev sahibi diğer evine hiç de adil olmayan bir zam yapmıştı. Sıra bize de gelecek diye çok korktuk.”
58 yaşındaki Habeş büyük şehirde birçok sorun olduğunu söylese de uğradığı bu zorunlu sürgünden pek memnun değil. “Bunca yıldır alıştığımız şehirden taşınmak bizi fazlasıyla yıprattı. Hiç kolay değil. Neredeyse bir yıl olacak ama hâlâ buraya alıştığımız söylenemez.”
Öte yandan siyaset bilimci Can Kakışım ise kiraların artışı belli kişileri şehir dışına itse de boşalan yerin kolayca dolduğunu söylüyor. “Göç eden insanların İstanbul için çok fark yarattığı düşüncesinde değilim,” diyen Kakışım’a göre “vasıfsız işlerde faydalanılan ve köle gibi çalıştırılan” sığınmacı nüfus düşünüldüğünde düşük gelirli işleri yapacak birileri her zaman bulunuyor:
“Bir kere çok sirkülasyon var. Önceden bir kişinin kaldığı evi şimdi iki, üç kişi paylaşıyor, nüfus anlamında şehirde azalma olmuyor. Ancak bu durum tabii ki genel olarak yaşam kalitesinin düşmesine ve kentin daha yaşanmaz hale gelmesine sebep oluyor…”
Turkey recap, Türkiye’deki haber medyasını ve gazetecileri desteklemek, ileri taşımak için İstanbul’da kurulmuş bağımsız bir haber platformudur. Turkey recap, kâr amacı gütmeyen bir dernek olan Kolektif Medya Derneği bünyesinde faaliyet göstermekte ve editöryal ekibimiz tarafından hazırlanmaktadır.
Gonca Tokyol, Şef editör @goncatokyol
Diego Cupolo, Genel yayın yönetmeni @diegocupolo
Ingrid Woudwijk, Yönetici editör @deingrid
Verda Uyar, Dijital büyüme yöneticisi @verdauyar
Sema Beşevli, Stajyer editör @ssemab_
Onur Hasip, Stajyer editör @onurhasip
 | A guest post by
|