Türkiye: Seferberlikten kaçan Rusların geçici ikametgahı
“Her yerde Rus vardı.”
Murat Çekin Kadıköy’ün geçen yılki halini böyle anlatıyor.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin 21 Eylül 2022’de Ukrayna’daki savaşa daha fazla vatandaşın katılması gerektiğini söyleyip kısmi seferberlik ilan etmiş, ardından Çekin de zorunlu askerlikten kaçıp gelen binlerce Rus’un İstanbul’un Anadolu yakasındaki merkezine akın edişini seyretmişti.
Güneş Kafe adında mütevazı bir restoranın sahibi olan Çekin, gelişlerin artmasıyla birlikte dükkanın camlarına Kiril alfabesiyle yazılmış reklamlar koymuş ve bölgeye gelen Ruslara oturma izni alabilmeleri için danışmanlık hizmeti vermeye başlamış.
Uygun fiyatlı çay, Türk kahvesi ve mütevazı yerel yemeklerin yanında göçmen danışmanlığı da vermeye başlayan Çekin’in işleri akıcı şekilde Rusça ve Türkçe konuşan Türkmen bir garsonun yardımıyla oldukça büyümüş de -ta ki ikamet izinlerinde kabul oranları hızla azalmaya başlayana kadar.
Turkey recap’e konuşan Çekin, “[Ruslar] eskiden burada oturma izni alabiliyordu ama daha sonra yabancıların oturma izni alması çok zorlaştı,” diyor: “Artık buralarda neredeyse hiç yoklar.”
Rus vatandaşlarının Türkiye’de kısa süreli konaklama izni alması başlarda görece kolaydı ama 2022 yılının sonuna doğru bir şeyler değişti. Türkiye’deki birçok Rus vatandaşının vize ve oturma izni başvuruları son bir yılda reddedilmeye başladı.
Bu uygulamanın nedeni ve nasıl işlediği hala belirsiz olsa da, bir sonucu olarak Putin’in seferberlik ilanından sonra Türkiye’ye kaçan Rus vatandaşlarının çoğu ülkeyi terk etti, sığınma taleplerini Gürcistan, Karadağ, Ermenistan ve Sırbistan gibi ülkelere yönlendirdi. Daha küçük bir grup ise yasal göçmenlik statüsü olmadan Türkiye’de kalmaya devam ediyor.
Yeni gelenlerin oturma izinlerinin sürekli reddedilmesi, Çekin’in danışmanlık işini bırakmasıyla sonuçlanmış -ki bu konuda yalnız da değil. Aynı hikaye sokağın aşağısında da yaşanmış. St. Petersburg’lu olan Igor, Café Grao’yu işletiyor ve Turkey recap’e konuşmayı kabul etse de soyadını vermek istemiyor.
“Kadıköy Rus mahallesi gibiydi” sözleriyle yaklaşık bir yıl öncesini hatırlıyor Igor, yeni gelenlerin yerel bürokrasiyle ve kültür şokuyla baş etmek için yardıma ihtiyaç duyduklarını anlatırken.
“Yurt dışına gitmeye hazır olmayan çok sayıda insan vardı. Bazıları Rusya'dan ilk kez yurt dışına çıkan 50 yaşında adamlardı."
Igor bu dönemde kafesini yeni gelen Ruslar için bir merkeze dönüştürmüş, dil dersleri düzenlemiş, ülkeye yeni gelenlerin SİM kartı almalarına yardımcı olmuş. Ancak zaman geçtikçe ve oturma izni için yapılan başvurular daha çok reddedildikçe Igor birçok yeni yüzün uzun süre ortalarda olmadığını fark etmeye başlamış.
“Bir yıldır bu işi yapıyoruz ve düzenli müşterilerimiz belki dört beş kez değişti. İlk dalgayla gelenlerin (Şubat-Mart 2022) kesinlikle yüzde 90’ı ülkeden ayrıldı. Çünkü ikamet ya da başka bir şey alamadılar.”
Sıkılaştırılan düzenlemeler
Rusya vatandaşları an itibariyle turist vizesi ile Türkiye’de 60-90 gün kalabiliyorlar, ancak bu sürenin sonunda ikamet izni almak zorundalar. Yakın zamana kadar, kısa süreli oturma izni almak nispeten kolaydı, genellikle sadece turistik nedenlere sahip olmak Türkiye’de en az bir yıl süreyle ikamet izni almak için yeterliydi “Altın vize” seçeneğine karşın -ikamet izni veya vatandaşlık karşılığında önemli yatırımlar yapmayı gerektiren bir diğer seçenek de Ukrayna’nın işgalinden sonra Ruslar arasında popüler hale getirmişti.
Ruslar, 2022’de Türkiye’deki göçmenlerin yüzde 25’ini oluşturuyordu ve yeni gelenler arasındaki en büyük grup haline gelmişlerdi. Oysa ondan bir yıl önce ilk beşte bile değillerdi. Kısa süreli oturma izni alan Rus vatandaşlarının sayısı 2021’de yaklaşık 65,000 iken 2022’nin sonuna doğru bu sayı iki katından fazla artarak 146,000’e yükselmiş ve altıncı sıradan gelerek birinciliğe yerleşmişlerdi.
Şu anda, kısa süreli ikamet hakkına sahip olanlar arasında önde gelen grup olarak devam etseler de Eylül 2023 verilerine göre sayıları hafif bir düşüş yaşayarak 136,000’e geriledi.
Türkiye son yıllarda artan mülteci nüfusu ve yükselen yabancı düşmanlığı dalgasıyla birlikte, yıllar geçtikçe belirli bölgelerde yaşayan yabancıların sayılarını sınırlandırmaya yönelik politikalar geliştirirken, sınır dışı etme uygulamaları da arttı.
Boğaziçi Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden Yardımcı Doçent Hasan Basri Bülbül, Turkey recap’e yaptığı yorumda hükümetin turistik oturma izinlerini sınırlama planları olduğunu, ancak bunların 2020’de Covid-19 pandemisi nedeniyle ertelendiğini söylüyor.
Yeni kuralların 2022'de Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinden birkaç hafta önce uygulamaya konduğunu ve Rusya ile Ukrayna’dan gelen kişilerin turistik nedenlerle oturma izni alma yasağından geçici olarak muaf tutulduğunu söyleyen Bülbül, bu muafiyetin 26 Aralık 2022’ye kadar sürdüğünü kaydediyor.
“Sonra Rusların başvurularının reddedildiğine dair haberler görmeye başladık. Ancak Ukraynalılar ayrıcalıklı bir konumda kaldı.”
“Göçmenler, Türkiye'de uzun süre rahatlıkla kalabileceklerine dair bir tür yanlış varsayıma kapılıyor ve daha sonra hayatlarını bu varsayıma göre kurmaya başlıyorlar. [Ruslar] bir nevi ayrıcalıklı hale getirildi ve sonra bu ayrıcalık ellerinden alındı. Onlar da diğerleri gibi oldular."
Rus vatandaşlarının oturum izni başvurularının daha fazla reddedilmesine yönelik herhangi bir açıklama yapılmaması Bülbül’e göre sık karşılaşılan bir durum. Türkiye Göç İdaresi de Turkey recap’in konuyla ilgili yorum taleplerine yanıt vermedi.
Oturma izni danışmanlığı veren çeşitli ajanslar, yakın gelecekte bu izinlerin daha kolay elde edilip edilemeyeceği konusunda net konuşmuyor ama turistik amaçlarla kısa süreli oturma izni başvurusunda bulunanların uyruklarına bakılmaksızın çok yüksek oranda reddedildiğini teyit ediyorlar.
Ölümden Kaçmak
Sürgündeki Ruslara yardım eden “Ark”ın İstanbul şubesini koordine eden Eva Rapoport, oturma izni onaylarındaki değişimle ilgili konuşurken “Değişim gerçekten çarpıcıydı” diyor.
“Seferberlik yüzünden buraya gelen birçok insanı etkiledi. Birçok kişi red aldı ve bunlar ev tutup ailelerini buraya getiren insanlardı."
İzni reddedilenler arasında, 40'lı yaşlarında bilişim mühendisi ve müzisyen Dmitri de var. Soyadını vermek istemeyen Dmitri, savaş bölgesinde “tahtalı köyü boylamak istemediğini” anlayınca Eylül 2022’de alelacele St. Petersburg'dan Kadıköy'e göç etmiş. Kısa süre sonra karısı ve oğlu da arkasından gelmiş ancak Türkiye'de kalma hayalleri hızla suya düşmüş.
"İkamet iznimin reddedilmesini beklemiyor değildim" diye sakin bir şekilde anlatıyor Dmitri. "Arkadaşımla aynı anda başvurduk ve 31 Ocak'ta aynı gün mesaj aldık."
Dmitri, askeri propagandaya boğulmuş bir toplum olarak gördüğü Rusya'da oğlunun okula gitmesini istememiş ve sonunda Karadağ’a taşınmaya karar vermiş.
Rapoport, benzer durumdaki bazı Rusların yasal statüleri olmadan ülkede kalmayı tercih ettiklerini ve yetkililerin baskın düzenleyip onları sınır dışı edeceği korkusuyla yaşadıklarını anlatıyor:
"Bazı insanlar zar atmayı seçiyor. Ne yapabilirler ki? Tekrar mı taşınacaklar? Ya hemen hiç bilmedikleri başka bir ülkeye gidecekler ya da bir sonraki varış noktalarının ne olduğuna karar verene kadar biraz daha kalacaklar."
Rapoport, insanların 2023 baharında ayrılmaya başladığını fark ettiğinde bir üzüntü hissettiğini belirterek ekliyor: "İstanbul'un savaş karşıtı Rus diasporası için bir tür yaşam merkezi olabileceğine dair bir umut vardı."
Oturma izni reddedilmesine rağmen ülkede kalmaya devam edenlerden biri, savaşın başladığı dönemde İstanbul’a gelen ve soyadını vermek istemeyen 25 yaşındaki model Arty.
Arty, Türkiye’ye geldiğinde turistik oturma izni almış ancak uzatma talebi Mart 2023’te reddedilmiş. Bir avukat yardımıyla itirazda bulunan Arty’nin durumu şu anda yasal olarak belirsiz bir hale gelmiş.
Turkey recap’e konuşan Arty, “[Polisler], eğer gri bölgedeyseniz size nasıl davranacaklarını bilmiyorlar” diyor ve kendisi gibi belirsiz durumda olan bir arkadaşının yetkililer tarafından sokakta durdurulduğunu, birkaç saat polis karakolunda tutulduktan sonra serbest bırakıldıklarını anlatıyor:
"Belgelerini kontrol etmek için artık herkesi sokakta durduruyorlar. Son aylarda beni altı kez durdurdular."
Arty’nin Rusya’ya sınır dışı edilme korkusu, kendisini felçli gibi hissetmesine ve ağırlıklı olarak eve hapsolmasına neden olmuş. Boğaziçi Üniversitesi’nden Bülbül ise Arty’nin red kararına karşı açtığı davayı kazanma ihtimalinin “çok düşük” olduğunu dile getiriyor.
Günah Keçileri
Türk yetkililerin Putin’in seferberlik ilan etmesinin ardından gelen ani ve açıklanmayan politika değişikliği, işin siyasi saiklerle ilgili olduğuna dair şüpheleri de artırıyor.
Bazı Ruslar, reddilmelerinin sebebinin Türkiye’de hızla artış gösteren konut fiyatlarının günah keçisi olarak Rusların görülmesinin yarattığı sosyal hoşnutsuzluk olduğuna inanıyor.
Türkiye’nin pek çok ilinde konut fiyatları bir yılda iki katından fazla arttı, bunun da 2022’de dünyadaki en keskin kira artışı olduğu iddia ediliyor.
Hükümetin istatiklerine göre, Türkiye genelinde yabancılara gayrimenkul satışları 2022’de yüzde 15,2 yükseldi. Ruslar geçen yıl 16.000'den fazla mülk satın alarak baskın alıcılar haline geldi; 2021'e kıyasla yüzde 203 artışla yabancı alıcıların tüm mülk satışlarının dörtte birini oluşturdular.
Artan konut fiyatlarına yönelik tepkiler, Kasım 2022’de, 20.000’den fazla kişinin imzaladığı, Ruslar için Akdeniz’de popüler bir merkez olan Antalya’da yabancıların konut satın almasını engellemeyi amaçlayan bir imza kampanyasında da kendini göstermişti.
Bazı Ruslar net bir delil sunmaksızın reddedilmelerinin arkasında Moskova ile Ankara arasındaki bazı düzenlemelerin yatabileceğine inanıyor. Bu bakış açısına göre savaştan kaçan Rusların sığınma hakkının reddedilmesi, bu kişilerin Rusya'ya dönmeye ve savaşa katılmaya zorlanmasını amaçlıyor olabilir.
"Rusya hükümeti, Türkiye'nin Rus halkına kolay yoldan konaklama imkanı sağlamamasını talep etmiş olabilir, çünkü Türkiye'ye gelenler seferberlikten kaçıyor" diyen Bülbül’e göre ise bu politikadaki değişimin sebebi, Mayıs 2023 seçimlerinden önce, hükümet üzerinde oluşan kamuoyu baskısı.
“Irkçı söylemler aslında direkt Rusları veya Ukraynalıları hedef almıyor. Çoğunlukla mültecileri ve düzensiz göçmenleri belki ama bu durum tüm yabancıların yanı sıra Türkiye'de yasal olarak kalan göçmenlerin durumunu da etkiliyor."
Café Grao'nun sahibi Igor da mevcut koşullar altında milliyetine bakılmaksızın neredeyse herkesin reddedilmeyle karşı karşıya olduğunu söylüyor:
"Avrupa’dan olup oturma izni alamayan pek çok arkadaşım var yani bu sadece Suriyeliler, Ruslar, Amerikalılar ya da herhangi bir millet özelinde değil, şu anda kimseye [oturma izni] vermiyorlar."
Bu makale Sema Beşevli tarafından çevrilmiştir.
Bu haber bülteni okuyucular tarafından Patreon ve Substack aracılığıyla desteklenmektedir.
Turkey recap, Türkiye medyası ile gazetecileri desteklemek ve geliştirmek amacıyla editör ekibimiz tarafından kurulan, İstanbul merkezli kâr amacı gütmeyen Kolektif Medya Derneği çatısı altında faaliyet gösteren bağımsız bir haber platformudur.
Önerilerinizi ve eleştirilerinizi bize iletin: info@turkeyrecap.com
 | A guest post by
|