Tutdere etkisi: CHP'nin Adıyaman'daki seçim zaferinin arka planı
Turkey recap kısa süre önce Anadolu’daki seçim sonuçlarını yerinde gözlemlemek için üç şehri ziyaret etti. Serinin ilk Türkçe haberi Adıyaman’dan geliyor, önümüzdeki haftalarda da Malatya ve Urfa’yı okuyacaksınız.
ADIYAMAN — Abdurrahman Tutdere’nin ofisine giden koridor, seçimlerden yaklaşık bir ay sonraki ziyaretimiz sırasında yeni belediye başkanını görmeye gelenlerle doluydu.
Eski belediye binası 6 Şubat depremlerinde yıkıldığı için geçici olarak Adıyaman Valiliği’nde kendilerine tahsis edilen bölümü kullanan Tutdere, “göreve gelir gelmez yaptığı ilk şeyin belediyenin kapılarını halka açmak” olduğunu söylüyor.
Tutdere’nin ofisinden yan tarafta devam eden inşaatı ve ilerideki enkazları görmek mümkün. Çevrede çalışan iş makineleri sebebiyle görüşme sırasında bina birkaç kez şiddetli şekilde sallanıyor. Tüm bunlar, geçen yıl yaşanan ve 50.000’den fazla insanın hayatını kaybettiği ikiz depremlerin günlük hatırlatıcıları -ama Tutdere zaten yaşananları unutmuş değil.
“Deprem gören bir kent olduğumuz için burada aslında öncelikler, diğer kentlerle hiç örtüşmüyor” diyor Tutdere. “Kentin öncelikleri, altyapı ve üst yapı. Yoğun bir toz var, enkaz kaldırma çalışmaları [sürüyor]. Bu kent adına bunların mücadelesi veriyoruz.”
Yeni belediye başkanı barınmanın ardından kentteki en büyük gündemin işsizlik olduğunu söylüyor, ziyarete gelenlerin “abartısız yüzde doksan dokuzunun çocuğuna, gelinine, oğluna iş istediğini” de sözlerine ekliyor.
Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), 31 Mart öncesinde son kez 1977 yılında Adıyaman’dan ilk parti olarak çıkmıştı. Belediye yönetiminin son yerel seçimlerde tarihi bir biçimde Adalet ve Kalkınma Partisi’nden (AKP) CHP’ye geçmesi, Adıyamanlıların yaklaşık 15 ay önce gerçekleşen ve kentte büyük yıkıma yol açan 6 Şubat depremleri sonrasında yaşananlara verdiği ‘gecikmiş’ bir tepkiydi. Tabii ki sonuçlar ülke genelini de etkileyen diğer dinamiklerden de azade değildi.
Son iki dönemdir kentin tek muhalefet milletvekili olarak görev yapan Tutdere’nin Adıyaman’daki bilinirliği de muhafazakar kimliğiyle öne çıkan kentte insanların CHP’yi bir alternatif olarak görmesinin önünü açtı. Tutdere’ye oy veren çok sayıda Adıyamanlı Turkey recap’e yaptıkları açıklamalarda özellikle de Tutdere’nin depremler sonrası sahadaki çalışmalarından ve kentteki varlığından övgüyle söz etti.
Yakaladığı taze ivme ve yeni bir yönetim biçimiyle sandıktaki başarısını tekrarlayabileceğine inanan Tutdere, bunun yolunun “vatandaşın hak ettiği, gerçekten katılımcı, çoğulcu ve sosyal belediyeciliğin hayata geçirilerek şehrin yeniden inşa edilmesinden” geçtiğini düşünüyor.
“Sorumluluğum büyük, farkındayım. Buradaki değişim, CHP’nin bölgede daha iyi bir taban bulmasına ve CHP ile ilgili algıların yıkılmasına da sebebiyet verecek ve Adıyaman’la sınırlı kalmayacak. Buradan yapacağımız çalışmalar ve hizmetler, Urfa'dan Malatya'ya, Diyarbakır'a bunun daha da büyümesini sağlayacak.”
AKP, kurulduğu yıl olan 2002’den bu yana Adıyaman’ın birinci partisiydi. Adıyaman Belediyesi de 20 yıldan uzun süredir iktidar partisinden isimlerce yönetiliyordu ve yıllardır şehrin beş milletvekilinden en az dördü AKP rozeti takıyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Mayıs 2023’te gerçekleştirilen Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Adıyaman’da oyların yüzde 70’inden fazlasını aldı ve partisinin genel seçimlerdeki oy oranı da yüzde 50’nin üzerindeydi.
Adıyaman Belediyesi’nin Tutdere’den önceki son AKP’li başkanı Süleyman Kılıç, Mart 2019 seçimlerinde oyların yüzde 53’ünü alarak seçilmişti. Tutdere’nin partisi CHP, o yılki seçimlerde Adıyaman’da aday çıkarmadı ve Saadet Partisi’nin adayı Ahmet Faruk Ünsal’ı destekledi. CHP ve HDP’nin de desteğini alan Ünsal yüzde 28’lik oy oranına ulaştı.
Beş yıl sonraki seçimlerde ise Tutdere rakibini neredeyse ikiye katlayarak oyların yüzde 49,74’ünü aldı. İkinci sıradaki AKP’li Ziya Polat’ın oy oranı ise sadece yüzde 27’de kaldı.
Bir düşüşün anatomisi
AKP’nin Adıyaman’daki ilk milletvekillerinden biri olan eski Mazlum-Der Başkanı Ahmet Faruk Ünsal, geçen yılki seçimlerin depremlerden çok kısa süre sonra gerçekleştiğine ve Adıyaman halkının o dönemde ilk şoku hala atlamadığına inanıyor.
Turkey recap’e yaptığı değerlendirmede “AK Parti’nin oylarının çok düşeceğini tahmin ediyordum ama bu kadar dramatik bir düşüş olacağını ve sonucun değişeceğini öngörememiştim,” diyen Ünsal’a göre Adıyamanlılar Mayıs 2023 seçimlerinde “şok atlatıldı, AK Parti bu yükün altından kalkar, bizi ezdirmez” diye düşünüyordu.
“O yüzden de Cumhurbaşkanlığı ve milletvekili seçimlerinde bu büyük dramatik etkiyi çok görmedik ama üzerinden bir yıldan fazla zaman geçince ve herhangi bir şey değişmeyince insanların AK Parti için üretebilecekleri bir mazeret de kalmadı. Bu ya beceriksizlik ya da vurdumduymazlık diye düşündüler.”
Ünsal’a göre Adıyaman’daki değişimde diğer partilerin durumu da oldukça etkili oldu. İYİ Parti, Ünsal’ın da aday olduğu 2019’daki yerel seçimlerde oyların neredeyse yüzde 12’sini almıştı. Bu yılki seçimlerde ise partinin oy sayısı bine bile ulaşmadı ve yüzde 0,8’lik oy oranına ulaşabildiler.
“İYİ Parti Adıyaman’da tamamen çöktü. Seçmen Meral Hanım’ın yalpalamalarını gördü. Genel seçimde oyları etkilenmişti, yerel seçimlerde tamamen çöktüler,” diyen Ünsal, İYİ Parti’nin yanı sıra “İstanbul’da yaptığı gibi göstermelik bir aday çıkardığını” savunduğu DEM Parti’nin oylarının da CHP’ye geçtiğine inanıyor.
Eski AKP milletvekilinin seçim sonuçlarını etkilediğini düşündüğü bir diğer başlık da Gazze meselesi.
“Adıyaman seçmeni komşu illere göre dini hassasiyetleri daha yüksek bir seçmen. AK Parti bunu inkar etse de seçmen [İsrail’le] ticaretin devam ettiğini gördü, bu bir kızgınlık yarattı. Yeniden Refah Partisi’nin [YRP] yükselişi de AK Parti’den kaçan dini hassasiyeti yüksek seçmenin en uygun adres olarak orayı görmesinden kaynaklandı.”
Milli Görüş hareketinin kurucusu Necmettin Erbakan’ın oğlu Fatih Erbakan’ın genel başkanlığını yaptığı Yeniden Refah Partisi, ülke genelindeki yüzde 6’lık oyunun yanı sıra Adıyaman’da da yüzde 13’lük oy oranına ulaştı.
Ünsal, Adıyaman’da oldukça popüler olan Tutdere’nin milletvekilliği döneminde yaptığı çalışmaların sonuçlarda rol oynamış olabileceğini kabul ediyor, ancak meselenin sadece bu olmadığına da dikkat çekiyor.
“AK Parti’den kopan ya da CHP’ye giden oylar olmasaydı, Gazze meselesi olmasaydı yılın 365 gününü de Adıyaman’da geçirse Abdurrahman Bey’in kazanması mümkün olmazdı.”
Adıyaman’da hala faaliyet gösteren az sayıda otelden birinde çalışan Serpil Çevik, uzun yıllar boyunca AKP’yi desteklemiş ancak bu kez oyunu Tutdere’den yana kullanmış. Tutdere’den “başkanım” diye bahseden Çevik, depremde yakın ailesinden dört kişiyi kaybetmiş ve 6 Şubat sonrasında aylarca başka şehirlerde yaşamak zorunda kalmış.
“Adıyaman çok sahipsiz bir memleket” diyen Çevik, yeni belediye başkanının bu durumu değiştirebileceği konusunda ise umutlu.
Kentte daha önce AKP’ye oy verse de bu sefer mührü CHP’ye vuran birçok seçmen Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı eleştirilerinden kısmen de olsa azade tutuyor ancak Çevik bu konuda öfkeli.
“Şuna çok kızıyorum. Cumhurbaşkanı olarak Sayın Tayyip Erdoğan gelip halkın arasına girip ben yıllardır oy alıyordum, ne oldu da siz CHP’ye geçtiniz bile demedi.”
Çevik, seçimlerin ardından geçen iki aylık süreye baktığında ise Tutdere’nin performansından memnun.
“Abdurrahman Bey’in aktifliğini görüyorum. Geçen gün su kesintisi olmuş konteyner kentte, Tutdere Başkanımız müdahale etmiş, saatlerce beklemiş halkla su gelene kadar. En azından bizim yanımızda olduğunu bilmek güzel bir şey. Bize bu lazım.”
Korkulacak bir şey kalmadı
Adıyaman merkezdeki İkizler Çay Evi’nde oturan 20’li yaşlarının başındaki gençlerin hemen hemen hepsi daha önce kimlerin CHP’ye oy vermediği sorulduğunda ellerini kaldırıyor. Yine de söz Tutdere’ye geldiğinde herkes Adıyaman’ın yeni belediye başkanından övgüyle söz ediyor.
Üniversite sınavlarına hazırlanan Can Coşkun, depremin ilk günlerini hatırlıyor Tutdere’den bahsederken.
“Beni savundu, benim cesetimi savundu, benim enkazımı savundu” diyor. “Bana bir bardak su getirdi en azından. Ben diğer siyasi partileri göremedim. Mevcut hükümetteki hiç kimseyi göremedim burada. En azından Tutdere'yi yanımda gördüm, demek dedim bizden biriymiş.”
Depremlerin kentte yarattığı yıkım çay evinin duvarlarına asılan fotoğraflarda da kendini hatırlatıyor. Onlarca fotoğrafın bulunduğu duvarda “deprem şehitleri” yazıyor. Kendisi de depremde ikizini kaybeden çayevinin sahibi Mustafa Sapdüzen, genellikle erkeklerin oturduğu dükkana kadın fotoğrafı asmanın uygun olmayacağını düşündükleri için hazırladıkları anı köşesinin kayıpların sadece bir kısmını temsil ettiğini anlatıyor.
Çay evindeki gençler farklı siyasi görüşlere sahip. İçlerinden birinin babası kentteki AKP yönetiminde yıllarca aktif şekilde çalışmış, diğerleri ise sorularımızı yanıtlarken bölgede etkin siyasi partiler olan DEM ve HÜDA-PAR üzerine bir tartışmaya giriyor. Birçoğunun CHP yönetimine dair eleştirileri var fakat Tutdere’yi ayrı tutuyorlar.
“Tutdere’ye oy verirken sağcı solcu demedik” diye devam ediyor Coşkun. “Ben Ülkücüyüm, bu zamana kadar hep MHP’ye oy verdim. Ama bu zamana kadar diyorum… Bu sefer Tutdere’ye oy verdim, çünkü partiye değil şahsa oy verdim.”
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın seçimlerden önce Hatay’da yaptığı açıklama sonrasında muhalefetten bir adayı desteklerken herhangi bir çekince yaşayıp yaşamadıkları sorulunca cevap Yüksel Gökdemir’den geliyor.
“O kadar ölmüş insan, o kadar ceset gördük ki korkacak hiç kimsemiz kalmadı. O kadar canımız gittik ki, o korkuyu 6 Şubat sabahı hissettik biz zaten.”
Belirsizlik sürüyor
Adıyaman Valisi Osman Varol depremin yıldönümünde bölgeyi ziyaret eden gazetecilere yaptığı açıklamada depremler nedeniyle kentte 8.387 kişinin hayatını kaybettiği ve 17.499 kişinin de yaralandığı bilgisini paylaştı.
Varol buna ek olarak, depremlerden sonra kentteki 33.112 binanın ya yıkıldığını ya da orta-ağır hasarlı olarak değerlendirildiğini de söyledi. Yetkililer, Adıyaman’da hala 52 ila 55.000 kişinin konteyner kentlerde yaşadığını düşünüyor.
Adıyaman Barosu Başkanı Bilal Doğan, 1.900’den fazla binanın depremlerde çöktüğü kentte 6 Şubat sonrasında binlerce dosya açıldığını anlatıyor.
Kamuoyunda sorumluların yüksek cezalar almasına dair bir beklenti olsa da yasal düzenlemelerin bu konuda yetersiz kaldığını belirten Doğan, mahkemelerdeki mevcut dosya yükü, bilirkişi raporlarının yetersizliği ve mevzuatlardaki sıkıntılar nedeniyle hukuki süreçlerin uzadığını söylüyor.
Devam eden davaların yanı sıra Adıyaman halkı mülkiyet hakları ve barınma seçenekleri açısından da hala süren bir belirsizlikle karşı karşıya. Doğan, Adıyaman Adliyesi’ndeki ofisinden dışarıyı işaret ediyor.
“Şu yan taraf benim avukatlık ofisimdi. 48 tane daire vardı, zeminle birlikte dokuz katlıydı. Şimdi kaç kat yapılacak bilmiyoruz. 48 tane ofis sağacak mı, bilmiyoruz. Üste devlet kaç para isteyecek, onu da bilmiyoruz. Hiçbir şey bilmediğimiz için de vatandaş olarak acaba benim hakkım yenecek mi diye bir soru işareti var.”
Kentsel Dönüşüm Yasası olarak da bilinen 6306 Sayılı Kanunda Kasım ayında yapılan değişiklikle Türkiye’deki “rezerv yapı alanı” tanımı genişletildi. Hükümet, 21 maddelik kanunun öncelikli amacını afet riski bulunan bölgelerde kentsel dönüşüm çalışmalarını hızlandırmak olarak açıkladı.
Yapılan düzenlemelerin ardından rezerv alan ilan edilen bölgelerde mülkü bulunan vatandaşların iki yıl geri ödemesiz 20 yıla yayılan faizsiz taksitlerle sadece inşaat maliyetlerini ödeyeceği belirtilse de hak sahiplerinin üstleneceği mali yüke dair detaylar henüz belli olmadı.
Benzer bir durum deprem sonrasında inşa edilen TOKİ evlerinde de yaşanıyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan seçimlerden önce Adıyaman’daki katıldığı TOKİ kura töreninde yaklaşık 3.000 dairenin anahtarlarını dağıtmış ve yıl sonuna kadar şehirdeki TOKİ evlerinin sayısının 29.000’e yükseleceğini söylemişti.
Başvuruda bulunmasa bile TOKİ evlerine hak kazanan talihlilerden biri de Baro Başkanı Doğan olmuş. Doğan başvurmasa da depremde yıkılan apartmanındaki komşularının kararı onun da kuraya katılmasıyla sonuçlanmış ve anahtarlar beklemediği şekilde eline ulaşmış. Ancak Doğan evi iade edeceğini söylüyor.
“Kura töreni 8 Şubat’ta yapıldı, anahtar teslim edildi. Ben 22 Mart gibi bir gideyim bakayım, dedim. Oturulabilir durumda değildi. Şu anda oturulabilir ama şöyle bir sıkıntı var, orası hala inşaat sahası. Kimse yok. Kamyondur, vinçtir… yolları paramparça ediyor. Yağmur yağdığında çamur, yağmazsa tozdan geçilmiyor.”
Doğan ve diğer vatandaşların Turkey recap’e verdiği bilgiye göre TOKİ evlerine hak kazananlar ne kadar ödeme yapacaklarını da bilmiyor. Birçok kişi durumun belirsizliğini anlatmak için “boş kağıda imza attıklarını” söylüyor.
Vatandaşların iddialarını sorduğumuz TOKİ yetkilileri bu konuda sorumluluğun onlarda olduğunu belirterek bizi AFAD’a yönlendirdi.
Turkey recap’e konuşan AFAD yetkilileri ise bu spesifik iddia hakkında bir bilgilerinin olmadığını ancak deprem bölgesinde yapılan TOKİ inşaatlarında ödemelerin alan bazlı belirlediğini söyledi. Yetkililerin verdiği bilgiye göre hak sahiplerinin yapacağı ödemeler maliyetlere göre belirleniyor ve bu maliyetler de şehirden şehire, bölgeden bölgeye değişebiliyor. Turkey recap, Adıyaman’da teslim edilen TOKİ evleri için ödeneceği belirlenen miktarı sorduğunda bir yanıt alamadı.
Baro Başkanı Doğan’a göre, depremden yaklaşık 15 ay sonra hala devam eden bu belirsizlik iktidar partisinin durumu yönetmede başarısız olduğuna ve Adıyaman’ın cepte görüldüğüne işaret ediyor.
“Kürtçe bir deyim var, bunu Türkçe’ye çevireyim” diye anlatıyor Doğan. “Bizim coğrafyada beyaz kıymetlidir genel olarak. Bu deyim de siyahım zaten sen benim siyahımsın, sen burada dur, ben şuradaki benim olmayan beyazı ikna etmeye çalışayım anlamına geliyor.
“Biz Adıyaman olarak iktidarın siyahıydık. Herhalükarda onunduk. Ne yaparsa yapsın hizmet getirsin, getirmesin zaten onunduk. Her seçim dört vekil alıyor, il belediyesini alıyor, ilçe belediyelerinin neredeyse tamamını alıyor. Ama bu aldığı oyun karşılığı hizmet olarak gelmiyor. Ne yaparsa yapsın zaten biz onunuz yani. Ama son seçim bunun öyle olmadığını gösterdi.”
Yerel seçimlerin AKP’ye Adıyaman’ı yeniden kazanmak için mücadele etmek zorunda olduğunu gösterdiğine inanan Doğan, bunun da kentin yeniden inşa edilmesi açısından önemli olduğuna inanıyor.
“Adıyaman açısından aslında çok güzel bir fırsat. Hem muhalefet hem iktidar bu verilen mesajı, bu iradeyi doğru algılayıp doğru karar verirse kazançlı çıkacak olan Adıyaman olur. Hem iktidar burayı tekrar kazanmak için çaba gösterecek, hem muhalefet kazandığını elinde tutmak için ekstra çaba gösterecek. Bu ikisi arasında bir hizmet yarışı olduğunda memleket ayağa kalkar.”
Adıyamanlılar tüm yaşananlara rağmen umutlu olsalar da hem fiziksel hem de psikolojik toparlanma için zamana ve kaynağa ihtiyaç olduğu açık.
Belediye Başkanı Tutdere de şehrin yeniden inşasının karşısındaki en büyük zorluklardan biri olduğunun farkında ve en azından “bazı şeyler geride kaldı” bile diyebilmek için en azından iki, iki buçuk yıla ihtiyaçları olduğunu düşünüyor. Tutdere’ye göre bu süreçte İstanbul, Ankara ve İzmir gibi CHP’li büyükşehir belediyelerinin desteği önemli olacak.
“Büyükşehir belediyelerimizin de desteğini arkamıza alarak bu yaraları sağlayacağız. Bizim Adıyaman Belediyesi'nin öz kaynaklarıyla imkanlarımız kısıtlı ama büyükşehir belediyelerimizin destekleriyle hedeflerimizi gerçekleştireceğiz, halkımızın hizmetine sunacağız.”
Turkey recap, Türkiye’deki haber medyasını ve gazetecileri desteklemek, ileri taşımak için İstanbul’da kurulmuş bağımsız bir haber platformudur.
Turkey recap, kâr amacı gütmeyen bir dernek olan Kolektif Medya Derneği bünyesinde faaliyet göstermekte ve editöryal ekibimiz tarafından hazırlanmaktadır.
Gonca Tokyol, Şef editör @goncatokyol
Diego Cupolo, Genel yayın yönetmeni @diegocupolo
Ingrid Woudwijk, Yönetici editör @deingrid
Verda Uyar, Dijital büyüme yöneticisi @verdauyar
Damla Uğantaş, Türkçe editörü @damlaugantas
Emily Johnson, İngilizce editörü @emilyjohnson