Turkey recap kısa süre önce Anadolu’daki seçim sonuçlarını yerinde gözlemlemek için üç şehri ziyaret etti. Serinin ilk iki Türkçe haberi Adıyaman ve Urfa’dan geldi, son haberde de Malatya’yı okuyacaksınız.
MALATYA — “Malatya'nın göbeği burası, çarşının kalbi burada atıyordu,” diyor Serhat Çolak bir zamanlar onlarca dükkana ev sahipliği yapan, dar sokaklarından her gün binlerce insanın geçtiği eski çarşının bulunduğu yeri işaret ederek.
Gösterdiği alanda şimdi devasa bir şantiye yükseliyor, eski çarşıdan geriye kalan neredeyse tek şey tarihi bir minare -6 Şubat 2023’teki depremlerde hepsi yıkıldı.
Bir zamanlar etrafımızdaki sokakları dolduran esnaf satış yapmaya konteynerlere kurdukları geçici dükkanlardan devam ederken, inşaat makineleri ise yeni bir çarşı inşa etmek için çalışıyor.
Mefruşat dükkanı bulunan Çolak, daha ne kadar süre burada kalabileceğini bilmiyor. Yetkililer, konteynerlerin Kurban Bayramı’na kadar durmasına izin vermiş ancak daha sonra ne olacağı belli değil.
Malatya çarsının büyük bir kısmı rezerv yapı alanı ilan edilmiş, Çolak’ın dükkanının bulunduğu alan da. Rezerv yapı alanlarında inşaatı hükümetin görevlendirdiği şirketler yürütüyor, hak sahipleri birçok noktada çalışmalar başlamadan kısa bir süre bilgilendiriyor ve inşaat bitene kadar da yapılanların detaylarını öğrenemiyor.
Çolak ve diğer esnafın büyük ihtimalle kısa süre sonra konteynerleri başka yerlere taşıması gerekecek.
“Hala belliksizlik var yani, işte biz buna kızıyoruz” diyor Çolak’ın esnaf arkadaşlarından biri, ismini vermek istemiyor.
Türkiye’yi sarsan çifte depremlerin üzerinden 15 aydan fazla zaman geçmesine rağmen Çolak’ın ve komşularının bahsettiği belirsizlik, depremin vurduğu şehirlerdeki toparlanma çalışmalarını belirleyen en büyük unsurlardan biri. Bu belirsizliğin ülkenin genelini saran ekonomik sıkıntılarla birleşmesi, AKP’nin son yerel seçimlerde Malatya’da ciddi bir darbe almasıyla sonuçlandı.
İktidar partisi uzun yıllardır olduğu gibi yine büyükşehir belediyesini almayı başarsa da 2019 yerel seçimlerindeki oy oranıyla kıyaslandığında 31 Mart’ta neredeyse yüzde 20’lik bir kayıp yaşadı. Öte yandan CHP kentteki oylarını yüzde 23’ten 37’ye çıkarırken, Yeniden Refah Partisi (YRP) de yüzde 9’luk oy oranıyla kentin üçüncü partisi oldu.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve partisi AKP uzun yıllardır Malatya’da büyük destek görüyordu ancak Turkey recap’e konuşan yerel siyasetçiler ve vatandaşlar, kentin bu desteğine karşılık depremler sonrası gerektiğini düşündükleri yardıma ulaşamadığını ve de karşılanmayan beklentilerin yerel seçimlerde tepkiye dönüştüğünü söylüyor.
Malatyalıların bir kısmı yeni belediye başkanından umutlu olsa da diğerleri hala çekimser. Uzmanlar, yerel yönetimler konusunda gelecek beş yılda belirgin iyileştirmelere gidilmemesi halinde AKP’nin bölgedeki kayıplarının derinleşebileceğini düşünüyor.
Boş vaatler
Bilal Yıldırım son seçimlerde YRP’nin Malatya’daki belediye başkanı adayıydı. Yıldırım, genel seçimlerde ortaya konan vaatlerin yerine getirilmemesinin oluşturduğu öfkeyi seçim kampanyası boyunca gözlemlediğini söylüyor.
Seçimlerden yaklaşık bir ay sonra yaptığımız görüşmede söze, “Milletvekilleri insanlara dediler ki, bize oylarınızı verin, biz tekrardan milletvekili seçilelim, bir an önce evlerinizi, iş yerlerinizi yapalım” diye başlıyor.
“Oyları aldılar. Gittikten sonra ne evler yapıldı, ne iş yerleri yapıldı.”
Yıldırım, ihracat yapan bir tavuk üretim tesisinin sahibi. Kendisini aynı zamanda alternatif tıbba ve tıbbi aromatik bitkilere meraklı biri olarak tanıtıyor.
Ofisi neredeyse hepsini kendisinin topladığı otlar, tohumlar ve baharatlarla dolu. Duvarlardaysa YRP lideri Fatih Erbakan’ın yanı sıra Milli Görüş hareketinin kurucusu baba Necmettin Erbakan, Malatyalı eski cumhurbaşkanları İsmet İnönü ve Turgut Özal, Cumhurbaşkanı Erdoğan gibi isimlerin resimleri asılı.
Yıllardır aktif siyasetin içinde olan Yıldırım’ın daha önce birçok AKP’li siyasetçiyle de teşrik-i mesaisi olmuş, iktidar partisindeki birçok ismi yakından tanıyor.
“Baktığımızda, belediyeyi elinde tutsa da büyük bir kayıp yaşadığını görüyoruz AK Parti’nin” diyor Yıldırım. “AK Parti'nin Malatya'da aldığı oy bana göre onlar için büyük bir başarı. Ben bu kadar oy alacaklarını kesinlikle beklemiyordum.”
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın geçen yılki seçimlerinde en yüksek oy oranına ulaştığı deprem kentlerinden biri Malatya’ydı. Erdoğan, Mayıs ayındaki seçimlerin ikinci turunda oyların yüzde 72’sine yakınını aldı. AKP yüzde 45’lik oy oranıyla Meclis’e Malatya’dan dört milletvekili yollarken iktidar ortağı MHP’nin de kentte bir vekili bulunuyor. Ana muhalefet partisi CHP’yi ise kentte tek bir milletvekili temsil ediyor.
Malatya’nın bir önceki AKP’li belediye başkanı da beş yıl önceki seçimlerde oyların yüzde 68’ini almıştı. Yeni seçilen Malatya Büyükşehir Belediye Başkanı Sami Er ise Mart ayındaki seçimlerde yüzde 49’a yakın oy alarak göreve geldi.
Siyaset bilimci Seren Selvin Korkmaz aynı zamanda da Malatyalı. Turkey recap’e konuşan Korkmaz, seçimler öncesinde şehre yaptığı ziyaretlerde insanların memnuniyetsizliklerini çok önceden belli etmeye başladığını ancak değişimi hangi partinin getireceğine emin olamadıklarını söylüyor: CHP mi, yoksa YRP mi?
Malatya’nın geçmişte AKP’ye gösterdiği yoğun desteğin karşılığını alamadığını düşünen Korkmaz, “Şehir kalkınma ve ekonomik sorunlar açısından ileri değil geri gidiyor” diyor.
Malatyalıların geçen yılki genel seçimlerde şehri yeniden ayağa kaldırabilecek tek kişinin Erdoğan olduğuna inandığını ancak şimdi birçoğunun unutulmuş hissettiğini belirten Korkmaz, “İnsanlar, hükümetin şehrin problemlerini çözemeyeceğini anladılar” diye ekliyor.
YRP’li Yıldırım’a göre sonuçlar AKP için çok daha kötü de olabilirdi.
“Son bir haftaya girdiğimiz zaman Malatya'da bir kısım insanlar CHP kazanmasın diye kızmasına rağmen yeniden AK Parti'ye yöneldi” diyen Yıldırım, bu son dakika değişikliğinin kanıtı olarak da partisinin il meclisinde aldığı oy oranını gösteriyor. YRP, Malatya’da belediye başkanlığı seçimlerinde yüzde 9 oy alsa da il meclisinde yüzde 15 oy aldı.
Turkey recap’e konuşan Malatyalılar CHP’ye olan tepkilerinin sebebi olarak çoğunlukla DEM Parti’yle yapıldığını iddia ettikleri işbirliğini gösterdiler. Uzun yıllar terör bölgesinde kalan Malatya’da DEM Parti sıklıkla terör örgütü PKK ile ilişkilendiriliyor ve bu bağlam AKP yetkilileri ile hükümete yakın medya tarafından da sıklıkla kullanılıyor.
Öte yandan, her ne kadar Yıldırım CHP’ye verilen oyların bir kısmını “emanet” olarak nitelendirse de bölgede ana muhalefet partisine yönelik yaklaşımın değiştiğini de kabul ediyor. Yıldırım’a göre bunda CHP’nin elindeki diğer yerel yönetimlerin etkisi büyük.
“Şunu da gördü insanlar. Diyor ki mesela, sağ seçmen: Ankara'da CHP kazandı, Mansur Yavaş, e biz muhafazakarlara ne oldu, başörtüler sokakta mı gezemedi? İnsanlar teşvik mi edildi açılın diye? Camiler mi kapatıldı, Kur'an kursları mı kapatıldı? Hayır. Özellikle şu son konjonktüre baktığınız zaman CHP'nin söylemleri artık muhafazakarlar tarafından itici görülmüyor.”
Değişen algılar
Malatya’nın nüfusu 740.000 civarında, kentte Sünni ve Alevi Türk-Kürt nüfus birlikte yaşıyor. Malatya’da hala küçük Ermeni ve Süryani toplulukları bulunsa da etnik çeşitliliğini giderek yitiren kent genellikle muhafazakar milliyetçi kimliğiyle biliniyor.
Rawest Araştırma Direktörü Roj Girasun da CHP’nin kentte uzun yıllardır “Alevi partisi” olarak bilindiğini söylüyor. Ancak ana muhalefet partisi son seçimlerde bu algıyı değiştirmeyi başarmış.
“CHP kendisiyle ilgili zihinsel bariyerleri yıkmış olabilir” diyen Girasun, bunda da CHP’de yaşanan değişimin etkili olduğunu düşünüyor. Bu değişimin eski CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu döneminde başladığını ve Özgür Özel liderliğinde hız kazandığını kaydeden Girasun’a göre CHP, “uzun süredir ektiği hasadı yeni yeni biçmeye başladı”.
CHP Malatya İl Başkanı Barış Yıldız da yerel seçimlerde elde edilen başarıyı partideki dönüşümün yanı sıra ülkede devam eden ekonomik problemlere ve vatandaşların yolsuzluklara yönelik artan tepkisine bağlıyor.
Partisinin ilk başkanlığında konuştuğumuz Yıldız, göreve depremden sadece birkaç gün önce başlamış. İl başkanı olduğu ilk yıl hem depremi hem de partisindeki yönetim değişikliğini yaşayan Yıldız’ın ofisinin duvarından CHP’nin son iki başkanı da gülümseyerek bakıyor.
Yıldız’a göre partisinin bölgedeki imajını düzeltmesinde CHP’li belediyelerin depremler sonrasında gösterdikleri hızlı ve etkili çalışmalar da etkili olmuş.
“Deprem sonrası sahada olanın karşılığıydı biraz da bu oylar” diyor Yıldız. “O belediyelerin yaptığı yardımları görünce CHP'nin ne yapabileceğini gördüler. CHP'li belediyelerin Malatya'ya uzanan elini gördüler. CHP'li belediyecilik anlayışıyla o uzanan elde tanıştılar.”
Ancak CHP’ye yönelik kentteki önyargıların bir kısmı yıkılmaya başlamış olsa da Yıldız önlerinde uzun bir yol olduğunu kabul ediyor.
“[Malatya] Türkiye'de belki iktidar değişimine en son ikna olacak yerlerden biri … sosyolojiyi değişmek, bir seçimle olacak iş değil.”
Yeni bir CHP
Seren Selvin Korkmaz, birçok sebebin yanında Malatya’daki oy kaymasında CHP’nin siyaset yapma tarzını değiştirmesinin de etkili olduğunu düşünüyor.
“CHP önceden sadece kendisine yakın insanları ziyaret ederdi, sokaklarda gençlerle birlikte değillerdi. Ama şimdi, Veli Ağbaba’nın seçim çalışmalarına baktığınızda sokakta ve gençlerin arasında olduğunu, onların sorunlarına çözüm bulmaya çalıştığını görebilirsiniz.”
CHP’nin yerel seçimlerdeki Malatya adayı olan Ağbaba 2011 yılından bu yana kentin tek muhalefet milletvekili. Kentin bilinen ailelerinden birinden gelen Ağbaba’nın adaylığı sırasında bazı yolsuzluk iddiaları ortaya atılsa da CHP onun adaylığı sırasında Malatya’daki oylarını yarısından fazla artırdı.
Korkmaz, AKP’nin kentteki bir önceki belediye başkanı olan Selahattin Gürkan’ın tanınan bir siyasetçi olduğunu ve Alevi seçmenler ile CHP’lilerden oy almayı başardığını da hatırlatıyor. Diğer taraftansa Gürkan’ın halefi Sami Er her ne kadar Malatyalı olsa da daha teknokrat bir arka plana sahip. Er daha önce TOKİ’de başkanlık yapsa da Malatyalılar üzerinde büyük etki yaratmadı.
CHP ve YRP’nin önümüzdeki günlerde Malatya’da AKP için tehdit oluşturmaya devam edeceğine inanan Korkmaz, belediye başkanları beklenen oy oranına ulaşamasa da Yeniden Refah’ın şehirdeki muhafazakar oyları bölmeye devam edebileceği yorumunda bulunuyor.
“Eğer iyi bir planları olursa ve Malatya’da aktif bir il örgütü kurabilirlerse [YRP] tehditleri artırmaya devam edebilir, özellikle de CHP’yle yol yürüyemeyeceğini düşünen insanları çekebilirler.
“CHP’ye gelirsek: Veli Ağbaba bu şekilde devam ederse… Sürekli şehirde olup insanlarla iletişim kurmaya devam ederse … CHP’nin şehirde sürpriz bir şekilde yükseldiğini görebiliriz. Ancak tabii AKP’nin de Malatya’da ve makro siyaset anlamında neler yapacağını da yakından takip etmek gerekiyor.”
Malatya Valiliği’nin biraz ilerisinde duran konteyner dükkanlardaysa her ne kadar çok benzer kaderleri paylaşsalar da Çolak ve komşusu kentin geleceğine dair benzer hislere sahip değil.
İkisi de uzun yıllar AKP’yi desteklemiş ancak Çolak’ın iktidar partisine desteği devam etse de komşu bu kez oylarını CHP ile YRP arasında bölüştürmüş.
Çolak kentte birçok sıkıntı olsa da yeni belediye başkanının bunları çözebileceğine inanıyor, komşusu ise son haftaya kadar sandığa bile gitmek istememiş.
“Yine de vatandaşlık görevimizi yaptık” diyor.
“Biz gerçekten çok kötü şeyler yaşadık. İnsanların kurtarın bizi çığlıkları var hala bizim kulağımızda. Biz onları atamayız kolay kolay … [Yeni belediye başkanından] bir beklentim yok, önce göreceğim. Bizim için iyi olur inşallah.”
Turkey recap, Türkiye’deki haber medyasını ve gazetecileri desteklemek, ileri taşımak için İstanbul’da kurulmuş bağımsız bir haber platformudur.
Turkey recap, kâr amacı gütmeyen bir dernek olan Kolektif Medya Derneği bünyesinde faaliyet göstermekte ve editöryal ekibimiz tarafından hazırlanmaktadır.
Gonca Tokyol, Şef editör @goncatokyol
Diego Cupolo, Genel yayın yönetmeni @diegocupolo
Ingrid Woudwijk, Yönetici editör @deingrid
Verda Uyar, Dijital büyüme yöneticisi @verdauyar
Damla Uğantaş, Türkçe editörü @damlaugantas
Emily Johnson, İngilizce editörü @emilyjohnson